Οι μάγοι με τα δώρα

To άγριο τοξικο speculation αμερικανικής προελεύσεως εξαπλώθηκε παντού . Hedge funds, derivatives, τέτοια πράγματα. Ο στρατός των ΜΒΑ που εκπορεύεται εξ Αμερικής επιστρέφει στις πατρίδες του με όραμα το γρήγορο εκατομμύριο. H μόδα ξεκίνησε πριν πολλά χρόνια, όταν στο προφίλ της επιτυχημένης Αμερικής, το ρεπερτουάρ διέθετε συμβουλές επι παντός επιστητού. Απο φιλοσοφικές διατριβές μέχρι bottom line νούμερα. Να βλέπεις ενα financial report μιας εταιρίας και να παραμιλάς. Να καταλαβαίνεις τα πάντα, να ξεβράζεις πολιτικές και θεωρίες, σχέδια, σενάρια και στρατηγικές.

Η μόδα των σπουδών ΜΒΑ (Masters of Business Administration) που απέκτησε τεράστια απήχηση σε όλον τον κόσμο ήταν μια επινόηση των αμερικανικών εταιριών. Το ΜΒΑ είναι απλά ενας κύκλος σπουδών που σε προετοιμάζει να γίνεις διοικητικό στέλεχος μιας πολυεθνικής εταιρίας, και περιέχει απο απλό accounting μέχρι international economics, μαθήματα finance, εταιρικές στρατηγικές σε Sales and Marketing, ηθική, τεχνική οργάνωση, project management μέχρι και σωστή συμπεριφορά, public speaking, organizational behavior και conflict resolution. Ολα αυτά δοσμένα μέσα απο αμέτρητα case studies αληθινά ή φανταστικά, που ακονίζουν το μυαλό σεναριολογώντας πάνω σε λύσεις.

Αμέτρητες ομάδες νεαρών γιάπηδων αποκτούσαν το νέο εργαλείο προς πάσα χρήση και κατεύθυνση. Με το ένα μάτι στις πατρίδες τους, και το άλλο στον επιχειρηματικό κόσμο και τη συμπεριφορά των CEO θεών της Αμερικής, που είχαν ήδη αποκτήσει στα μάτια του κόσμου ενα status μυθικό. Πολλοί απο τους επίδοξους απόφοιτους καταγόνταν απο πλούσιες οικογένειες με πολιτικές θέσεις και επιφάνεια στις μακρινές πατρίδες τους. Και μετά το πέρας των σπουδών τους επέστρεφαν σε κάθε γωνιά της γής για να διοικήσουν εταιρίες και κράτη.

Η Ιστορία ήταν γι αυτούς άχρηστη. Εκεί που θα πήγαιναν το μόνο που θα χρειαζόταν ήταν να καταλαβαίνουν επιχειρηματίες. Και επέστρεφαν πανηγυρικά. Ακόλουθοι μιας συμπεριφοράς που γιγαντώθηκε προβάλοντας ως επιτυχημένο πρότυπο τον τύπο που κάθεται σε κάποιο πολυτελές γραφείο αντικρύζοντας το Μανχάτταν, το Σίτυ του Λονδίνου, η κάποια φωτεινή πρωτεύουσα της Ασίας. Προσωπικότητες με ατσαλάκωτα ρούχα, νέοι, δυνατοί, ταξιδεμένοι και με διασυνδέσεις. Ζωσμένοι απο τεχνολογίες, καλά κρασιά, άφθονο χρήμα, πολυτελή αυτοκίνητα και δημόσιες γκλαμουράτες σχέσεις. Το Χόλυγουντ βοήθησε άλλωστε και στη δημιουργία της περσόνας. Ο Gordon Gecco έγινε διεθνές ίνδαλμα.

Ο Nick Leeson ήταν ο πρώτος πιτσιρικάς που τίναξε στον αέρα μια αληθινή τράπεζα. Αντικρύζοντας αναπαυτικά τον φωτεινό ορίζοντα της Σιγκαπούρης, έφτιαχνε επενδυτικά παράγωγα. Πολύπλοκα οικονομικά προϊόντα που κανείς δεν καταλάβαινε. Ποιοί επένδυαν σ' αυτά; Διάφοροι άγγλοι και ευρωπαίοι συνταξιούχοι τους οποίους κάποιος πωλητής είχε πείσει πως το Diversified Global Fund έχει ετήσια απόδοση 25%. Επρόκειτο στην ουσία για οικονομικά στοιχήματα, που οι επενδυτές δεν είχαν ιδέα πώς ήταν δομημένα. Οταν ο Nick τράβηξε την σκανδάλη, έμεινε στην Ιστορία με τον τίτλο "the boy who lost a billion". Ηταν μόνον η αρχή.

Ακολούθησαν άλλοι, τρομερότεροι. Ο καταπληκτικός κύριος Κozlowski ήταν ο πρώτος άνθρωπος στην Ιστορία που ξόδεψε 6 χιλιάδες δολλάρια για κουρτίνες μπάνιου. Είχε φτιάξει μια επιτυχημένη εταιρία και την είχε βάλει στο Χρηματιστήριο. Μόνο που αντί να μοιράζει τα κέρδη στους μετόχους, τα μοίραζε με λογιστικές αλχημείες στη γκόμενα. Πρίν καταρρεύσει και φορέσει τα ριγέ, ο Ντέννις ο τρομερός διήνυσε μια ένδοξη πορεία γκλαμουριάς, με γνωστό αποκορύφωμα ενα ρωμαϊκό πάρτυ οπου διάφορα μοντέλα πόζαραν σαν ρωμαίοι στρατιώτες και αγάλματα. Το image του επιθετικου CEO υμνήθηκε ύψιστα απο τον αμερικανικό επιχειρηματικό Τύπο. Και παρότι ο τρομερός CEO κατέληξε τελικά τη φυλακή (τον άφησε και η γκόμενα), το image στέριωσε βαθιά, και άρεσε σε πολλούς που συνέχισαν να το μιμούνται.

O στρατός των ΜΒΑ κατέκλυσε ετσι τον κόσμο. Στη Ρωσία του Γιέλτσιν (κατα τα λεγόμενα του Zbigniew Brzezinski), ομάδες συμβούλων "έκλεβαν το πρωί και έχτιζαν δημοκρατία το βράδι", ενώ ο πρόεδρος ήταν πιωμένος στο γραφείο του. Και διείσδυσαν σε όλες τις σοβιετικές δημοκρατίες υπο τη μορφή πολιτικών και οικονομικών συμβούλων, άλλοτε φτιάχνοντας εθνικές στρατηγικές και σενάρια ιδιωτικοποιήσεων και επενδύσεων, και άλλοτε σαν λομπίστες για τη γρήγορη απορρόφηση κονδυλίων της ΕΕ.

Στα Σκόπια, αμερικανοτραφείς γιάπηδες έμπλεξαν Ιστορία, διπλωματία και Βusiness πλασάροντας ενα επιθετικό προφίλ μιας νέας "Μακεδονίας" που ήταν ανοιχτή για business με όλον τον κόσμο. Την Κύπρο την μετέτρεψαν σε ενα φορολογικό παράδεισο τύπου Cayman Island, δημιουργώντας ενα παγκόσμιο δίκτυο άνω των 60 φορολογικών παραδείσων. Άλλού, κυρίως σε μικρές χώρες οπου μικροτράπεζες φύτρωναν παντού, κάθε ευρώ κατάθεσης έβγαζε 60-70 ευρώ σε risky καταναλωτικά δάνεια. Ρίσκαρες πολλά, έχανες πολλά, αλλα η τελική σούμα ήταν υπερκέρδος.

Μια σειρά απο σκάνδαλα αμαύρωσε κατόπιν το image της Αμερικής, μιας χώρας που φιλοδοξούσε μέχρι τότε να προβάλει την εικόνα ενός ηθικού ανταγωνιστικού εμπορικού συστήματος φορτωμένο με ηθική και ελέγχους ποιότητας. Η ηθικολογούσα Αμερική ξώκυλε και η ίδια εις ποικίλους πειρασμούς. Tyco, Enron, Delphi, ήταν διαδοχικά σκάνδαλα δημιουργικής λογιστικής που έφτασαν μέχρι το Χρηματιστήριο. Το μεγαλύτερο σκάνδαλο της Αμερικής, η WorldCom,που ξετίναξε στον αέρα 3.8 δις επενδύσεων με λογιστικές απάτες επιπέδου δημοτικού σχολείου, είχε ευλογηθεί απο την διεθνούς κύρους λογιστική εταιρία Anderson Consulting. Kαι μπορεί η αγγλοσαξωνική Αμερική να πολέμησε τα σκάνδαλα με υποδειγματικές τιμωρίες, αλλά ο στρατός των ΜΒΑ είχε ήδη ενα ακόμα παράδειγμα ανήθικης δράσης.

Ηταν η εποχή που οι masters του είδους ξετίναζαν στον αέρα τις ασιατικές τίγρεις με πολύπλοκα συναλλαγματικά παράγωγα. Πρώτα φούσκωναν την αγορά με χρήμα δημιουργώντας δυναμικές ανόδου, κατόπιν έφτιαχναν τα στοιχήματα και τραβιόντουσαν απο την αγορά. Ο μάγος του είδους George Soros (μια ιδιάζουσα προσωπικότητα με βαθιά φιλοσοφική αλλά και ιστορική επίγνωση του κόσμου), αφού κυριολεκτικά διέλυσε την Ταυλάνδη και την Μαλαισία, ανακοίνωσε πως ο κόσμος περιέχει 60-70 μικρά και αναπτυσσόμενα χρηματιστήρια (baby markets τα ονόμαζε) που περίμεναν μια οργανωμένη επίθεση σπεκουλαδόρων.

Η Ελλάδα ήταν ένα απ' αυτά. Ακολούθησε έτσι η ένδοξη εποχή του ελληνικού χρηματιστηρίου, η λαίλαπα του οποίου ήταν εξίσου αξιοπρόσεκτη, καθώς ανακατάταξε ολόκληρο τον ελληνικό πλούτο μεταξύ των ελληνικών κοινωνικών τάξεων, δημιουργώντας στην Ελλάδα μια νέα τάξη νεόπλουτων. Φεύγοντας απο την Ελλάδα, η λαίλαπα ισοπέδωσε και την γειτονικη Τουρκία, όπου τα κέρδη έφτασαν στο 3000% (πριν μετατραπούν σε ρεκόρ αυτοκτονιών). Ο στρατός των ΜΒΑ δημιούργησε απο τότε μόνιμη παρουσία στη χώρα μας.

Στις αρχές της δεκαετίας του 90, υπήρξα αυτόπτης μάρτυρας της πρώτης φούσκας του αμερικανικού καπιταλισμού. Της κρίσης των dotcom.Εργαζόμουν τότες μεταξύ Βοστώνης και Silicon Valley, όταν η μόδα ήταν να "φουσκώνονται" τα προϊόντα και οι υπηρεσίες στον χώρο της Πληροφορικής, με σκοπό η μετοχή της εταιρίας να διαπρέψει μπαίνοντας στο χρηματιστήριο. Ηταν το λεγόμενο IPO (initial public offering) frenzy. Eμπαινες στο χρηματιστήριο με μετοχή 10 δολλάρια, και μέχρι το απόγευμα η μετοχή είχε πάει στα 30. Πριν το ΙPO, eκατοντάδες εταιρίες προσπαθούσαν να μαγειρέψουν προϊόντα και νούμερα παντοιοτρόπως.

Μια μέρα, το FBI μπήκε στα γραφεία μας και κατέσχεσε τα παντα. Η εταιρία κατηγορήθηκε για εικονικά κέρδη 20 εκατομμυρίων. Ενοικιάσαμε τότε τις νομικές υπηρεσίες μιάς διεθνούς εταιρίας με μεγάλη πείρα για να κάνουμε κρυφά ενα mock trial - μια ψεύτικη εσωτερική δίκη για να υπολογίσουμε την έκβαση της αληθινής δίκης. Κόλπα του ΜΒΑ κι αυτά. Ξέραμε ότι θα χάναμε. Η έλίτ είναι πάντα ανοιχτόμυαλη με την πραγματικότητα. Ακολούθησε ενα πρόστιμο 9 εκατομμυρίων δολλαρίων, και αποβολή απο το Nasdaq. Η μετοχή απο τα 30 έπεσε στο 1.5.

Το Silicon Valley έσκασε στη συνέχεια και εκείνο, κλείνοντας χιλιάδες εταιρίες. Για να διορθώσει την ύφεση, η κεντρική τράπεζα της Αμερικής εφήρμοσε την κλασσική μονεταριστική φόρμουλα. Εριξε τα επιτόκια για να διοχετεύσει την ανάπτυξη και κατανάλωση αλλού. Ο στρατός των ΜΒΑ μετακόμισε στην αγορά ακινήτων.

Η φούσκα των ακινήτων έσκασε κι αυτή απο θανηφόρο σπεκουλάρισμα δέκα χρόνια αργότερα. Ηταν η δεύτερη κρίση του Καπιταλισμού (που οφείλονταν στη λύση της προηγούμενης). Ελλείψει ελέγχων (για να δημιουργηθεί ανάπτυξη), εκατομμύρια δάνεια εγκρίθηκαν χωρίς τον στοιχειώδη έλεγχο. O maestro της κεντρικής τράπεζας γνώριζε καλά πως η φούσκα θα έσκαγε, αλλά (όπως παραδέχτηκε αργότερα), δεν ήθελε να χαλάσει το πάρτυ. Για τη σιωπή του υμνήθηκε απεριόριστα. Ολοι έκαναν νούμερα. Τράπεζες, μεσίτες, κατασκευαστές, ασφάλειες. Ακόμα κι οι αγοραστές. Μόλις το ακίνητο ανέβαινε λίγο το πουλούσαν.

Η καυτή πατάτα έσκασε εντυπωσιακά παίρνοντας μαζί της τουλάχιστον 16 μεγάλες τράπεζες, και αναρρίθμητες μικρές. Ολόκληρο το τραπεζικο σύστημα τινάχτηκε τότε στον αέρα. Η δεύτερη κρίση του καπιταλισμού με βρήκε τότε να φτιάχνω ενα τραπεζικό σύστημα που ασχολούνταν με φοιτητικά δάνεια. Μαζί με τα κατασχεμένα σπίτια, οι αμερικανοί σταμάτησαν να πληρώνουν και τα δάνεια. Ενα πρωί, η διεύθυνση μας κάλεσε σε συνάντηση. Η ΑΙG, η μεγαλύτερη ασφάλεια της Αμερικής (που εγγυόνταν τα δάνεια), χρεωκοπούσε. Συνεπώς η τράπεζα έχανε όλα τα απλήρωτα δάνεια. Απο τις 10 το πρωί μέχρι τις 12 το μεσημέρι, 350 απο τους 400 εργαζόμενους της τράπεζας είχαν απολυθεί. Το δικο μου project διεκόπη. Στις 12:01 μ.μ., η κάρτα εισόδου που είχα στη ζώνη μου είχε απενεργοποιηθεί.

Αλλα δόξα τω Θεώ, οι αμερικανοί μάγοι των ελεύθερων αγορών ανακάλυψαν ξαφνικά τα καλά του σοσιαλισμού, και έγιναν... κρατικοδίατοι. Ο στρατός των ΜΒΑ γατζώθηκε απο την κυβέρνηση Μπούς, και δεν απογκιστρώθηκε παρά μόνον όταν το Κογκρέσσο τους έδωσε το "πακέτο σωτηρίας" των 700 δις δολλαρίων. Και επειδή η Αμερική έχει και μια αλλεργία προς τα σοσιαλιστικά ιδεώδη, το πακέτο ονομάστηκε "bail out plan". Η λέξη "εθνικοποίηση χρέους" που χρησιμοποιούσε τότε η πιο ρεαλιστική και συμπάσχουσα Αγγλία, δεν αναφέρθηκε ποτέ.

O κ. John Paulson (με περιουσία άνω των 400 εκατ. δολλαρίων), που επεξεργάστηκε το πακέτο σωτηρίας των 700 δις δολλαρίων, ήταν υπουργός οικονομικών επι προέδρου Μπούς και πρώην CEO της Goldman Sachs. Το σχέδιο έσωσε την Goldman Sachs και καταβαράρθρωσε τους ανταγωνιστές της. Για την ψήφιση του "πακέτου" έγινε μια φοβερή μάχη στο Κογκρέσο. Ηταν η πρώτη φορά στα όσα χρόνια ζούσα στην Αμερική που έβλεπα τους αμερικανούς να είναι τόσο αγανακτησμένοι που η κυβέρνηση επιχειρούσε να περάσει πάνω τους τα χρέη άλλων. Μετά απο την πρώτη φηφοφορία (που απέρριψε το πακέτο), η ψηφοφορία επαναλήφθηκε μετα απο λίγες μέρες και το νομοσχέδιο πέρασε. Το τί μεσολάβησε θα άξιζε τουλάχιστον ενα πόστ. Φυσικά, με τον καιρό, η Goldman Sachs μπήκε και μέσα στη νέα κυβέρνηση.

Αλλά οι σπεκουλαδόροι ποτέ δεν πεθαίνουν. Απο τα 700 δις, και εν μέσω κρίσης, 7 περίπου δις μοιράστηκαν ως μπόνους στελεχών, κάτι που εκνεύρισε τους πάντες. Και ένα χρόνο μετά τη διάσωση, το σύστημα μπόνους αποθρασύνθηκε εντελώς. Τη στιγμή μάλιστα που η ειδησεογραφία αποκάλυπτε πως πάνω στην αγορά ακινήτων που βούλιαζε, η Goldman Sachs είχε χτίσει και συμπληρωματικά παράγωγα. Η εταιρία δηλαδή στοιχημάτιζε στη χασούρα των ίδιων της των προϊόντων.

Αλλά τα χρήματα σωτηρίας του αμερικανικού λαού, εκτός απο τα μπόνους πήγαν και στο Ντουμπάι. Το οποίο αποτελούσε ενα φιλέτο εκλεκτό για τους σπεκουλαδόρους των άγορών. Οι τιμές ακινήτων στην τεχνητή πόλη διπλασιαζόνταν συνεχώς, μέχρι που η φούσκα έσκασε, πυροδοτώντας τούτη τη φορά εναν φόβο για την τρίτη και μεγαλύτερη κρίση του καπιταλισμού. Την κρίση του Χρέους. To ρόλο του Ντουμπάι τον έπαιξε λίγους μήνες αργότερα η Ελλάδα.

Ηταν η χρονική στιγμή που πολλές χώρες του κόσμου είχαν τεράστια χρέη και ελλείμματα, και έβγαιναν συγχρόνως στις διεθνείς αγορές για δανεισμό. Οι στρατοί των αγορών είδαν το σημάδι, και το σπεκουλάρισμα άλλαξε. Μάθαμε ετσι τα credit default swaps και τα περίφημα spreads. Υπάρχουν και τα "synthetic cds".

Αλλά ο στρατός των ΜΒΑ είχε εισχωρήσει και αλλού. Στη σοσιαλιστική και ισόνομη Ισλανδία, μια χώρα με τεράστια ιστορική παράδοση σε κοινωνική και οικονομική ισότητα, και καθόλου σε σπεκουλάρισμα. Ενδείξεις όμως αποκαλύπτουν πως ΜΒΑ της σχολής του Σικάγου και ο ίδιος ο Milton Friedman, τους είχε ήδη επισκεφτεί. Το τί έγινε δεν το ήξεραν ούτε οι ίδιοι οι Ισλανδοί. Μια μέρα έμαθαν ξαφνικά πως το χρέος των τραπεζών τους σε τοξικά του εξωτερικού ανέρχονταν σε πάνω απο 80 δις, ενώ το εθνικό προιόν της χώρας ήταν μόνον περίπου 20.

Καθώς γράφονται αυτές οι γραμμές ,οι πολεμικές ανακοινώσεις έρχονται απο την Ιρλανδία. Ο στρατός των ΜΒΑ πέρασε κι απο κεί. Εξαιρετική δουλειά. Η Ιρλανδία με ελάχιστο εθνικό χρέος, μια χώρα παραγωγική και με καλές ξένες επενδύσεις, θα πληρώσει τώρα τα ξέφρενο σπεκουλάρισμα των τραπεζών της. Ποιός μαγείρεψε τέτοιο πολιτικοοικονομικό μπέρδεμα είναι απορίας άξιον. Φαίνεται πως οι σπεκουλαδόροι δούλευαν παρέα με τους πολιτικούς. Οι πρώτοι ήδη έφυγαν. Οι άλλοι θα ακολουθήσουν αργότερα.

Κάθε παραγωγική ενέργεια του δυτικού καπιταλιστικού συστήματος έχει πιά μετακομίσει στην Ασία, και ό,τι δραστηριότητα απέμεινε έχει καπελωθεί απο ενα απίθανο στρατηγικό σπεκουλάρισμα που θυμίζει απλό καζίνο, εχει δημιουργηθεί παρασκηνιακά με τη συμμετοχή των πολιτικών, και ασκείται σε αγορές ελεύθερες μέν, ανεξέλεγκτες κι αόρατες δέ. Είναι ο στρατός εκείνων που έχουν αντικαταστήσει όλες τις ανθρώπινες θεωρήσεις σε Ιστορία, Οικονομικά και Κοινωνιολογία, με απλές και εφαρμόσιμες πρακτικές ΜΒΑ και δημοσίων σχέσεων.

Το ανθρωπολογικό υβρίδιο κατευθύνεται τώρα προς τις Περιφέρειες. Τούτος εμφανίστηκε στη γενέτειρα. Αναφορές απο βιβλία και τηλεόραση, συμπεριφορά φτιαγμένη μπροστά σε καθρέφτη, βαλκανοποιημένες ιδέες ΜΒΑ ανακατεμένες με ντόπια τζιβιτζιλίκια και κομματικές ισορροπίες. Εκατσε λέει σε πολλά meetings συμβουλεύοντας αριστερούς και δεξιούς. Και διαβάζει πολύ το παληκάρι. Απο Harvard Review μέχρι Vanity Fair. Ακούει μάλιστα και ethnic music. Είναι δηλαδή ενας παγκοσμιοποιημένος αμερικάνος (που του αρέσει στα κρυφά κι ο Μητροπάνος)...

-----------------------------------
Είναι το μεγαλύτερο πόστ που έγραψα ποτέ μου. Δεν το ξανακάνω...